Fazla mesai / fazla çalışma nedir? İş kanunu ile çalışan işçilerin haftada en çok ne kadar çalışabilecekleri kanun koyucu tarafından düzenlenmiş olup, bu haftalık süreyi aşan çalışmalara fazla çalışma(mesai) denir. Fazla çalışma ile işçiye kanun koyucu 2 hak tanımıştır. Bunlar işçi isterse çalıştığı fazla süreler için dinlenme hakkı kullanabilir veya fazla çalışması için ücret talep edebilmektedir. Bu çalışma sonucu işçi ücret talep etmişse bu ödemeye fazla çalışma(mesai) ücreti denilmekte, dinlenme talep etmişse buna da dinlenme hakkı denilmektedir.
İş kanunu madde 41 uyarınca haftalık çalışma saati 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu çalışma süresinin aşılması halinde işçinin fazla çalışmaları fazla mesai olarak adlandırılacaktır. Nitekim kanun koyucu bu sürenin aşılmasını her durumda fazla çalışma olarak değerlendirmemiş buna bazı istisnalar getirmiştir. Bu istisnalara genel adı ile denkleştirme uygulaması denilmektedir.
İçindekiler
Fazla Mesai Ücreti ve Fazla Çalışmanın Üst Sınırı
Fazla Çalışma Ücreti: Fazla mesai yapan işçiye maaşının yanında ekstradan ne kadar ücret ödemesi yapılacağı İş Kanununun 41. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre işçinin her 1 saat fazla çalışması için saat başına işçiye ödenecek ücretin %50 fazlası tutarında ödeme yapılmaktadır. Konunun daha iyi anlaşılması adına örnek vermek gerekirse hafta da 900 tl maaş alan bir işçinin haftalık çalışma saati 45 olduğundan işçinin saatlik ücreti 900 bölü 45 = 20 tl (saatlik ücret) işçi 1 saat fazla çalışma yaptıysa 20 çarpı 1.5 = 30 tl fazla çalışma ücreti alacaktır.
Fazla Çalışmanın Sınırı: Kanun koyucu fazla çalışma kavramını düzenlerken fazla çalışmanın ne kadar olabileceğini de düzenleyerek işçilerin belirli bir sürenin üzerinde çalıştırılmasını engellemek istemiştir. Bu sebeple kanun günlük haftalık ve yıllık bazda belirli çalışma saatinin aşılamaması kuralını getirmiştir. Bu sürelerin aşılması halinde işçiye yine fazla çalışma ücreti ödenmekle birlikte işçi isterse iş sözleşmesini haklı sebeple feshedip kıdem tazminatına hak kazanabilecektir. Bu süreler; günlük 11 saat, haftalık 66 saat ve yıllık maksimum yaptırılabilecek fazla çalışma 270 saat olarak belirlenmiştir.
Fazla Mesai İçin İşçinin Onayı
En önemli sorulardan biri de işçiye fazla çalışma yaptırılması için izninin/onayının alınmasının gerekip gerekmeyeceği durumudur. İş kanunun madde 41 bizim bu sorumuza cevap vermiştir. 4857 sayılı kanunun 41. maddesine göre fazla çalıştırma yaptırılabilmesi için işçinin onayının alınması gerekir demiştir. Buradan yola çıkarak işverenin talimatı doğrultusunda işçi fazla mesai yapmak zorunda olmayıp, fazla çalışma yapmayı kabul etmesi gerekmektedir. Ayrıca Fazla Çalışma Yönetmeliği madde 9/2 uyarınca fazla çalışma yaptırılması onayın yazılı olarak her yıl başında alınması gerektiğini ve bu onayın işçinin özlük dosyasında saklanması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca yönetmelik alınan onayın sadece o sene için geçerli olacağını ilerleyen seneleri kapsamayacağını ve her yıl yeniden alınması gerektiğini belirtmiştir.
Fazla Mesai Sayılmayan Hal Denkleştirme Uygulaması
İşçilerin bazı haftalar haftalık 45 saatten fazla çalışsalar bile yaptıkları fazla çalışmalar fazla mesai sayılmamaktadır. Zira burada bir hafta 45 saatten fazla çalışılırken diğer hafta 45 saatten az çalışılmaktadır. Bu durumda kanun 2 aylık çalışma süresine bakılması bu 2 aylık çalışmanın haftalık ortalamasında 45 saatin geçilip geçilmediğini aramaktadır. Eğer ki ortalamada 45 saat geçilmemişse fazla çalışma söz konusu olmamaktadır. Buna karşın hafta da 45 saatlik ortalama çalışma aşılma aşılmışsa fazla çalışma yapılmış sayılmakta ve işçiye fazla çalışma ücreti ödenmektedir. Bu 2 aylık sürenin ortalamasını alan sisteme denkleştirme uygulaması denilmektedir. Denkleştirme süresi en çok iş sözleşmeleri 2 ay olarak toplu iş sözleşmeleri ile en çok 4 ay olarak belirlenebilmektedir. Denkleştirme uygulaması yapılabilmesi için iş sözleşmesinde bu durumun uygulanacağı hakkında anlaşılmış olması gerekmektedir.
Fazla Mesai Alacağı Davası, İspat ve Ara Buluculuk
Bazı işverenler tarafından işçilerin yaptıkları fazla çalışmalarının karşılığı türlü bahaneler ileri sürülerek ödenmeyebilmektedir. Bu durumlarda işçilerin bu alacaklarına kavuşmaları için fazla mesai alacağı davası açmaları gerekmektedir. Bu dava 5 yıllık zaman aşımı süresine tabi tutulmuş olup, 5 yıllık süre işçi işten ayrıldıktan sonra başlamaktadır.
Ayrıca bu dava doğrudan açılabilen bir dava da değildir. Bu sebeple bu davayı açmadan önce ara buluculuk kurumuna başvurulması gerekmektedir. Ara buluculukta anlaşılamaması halinde işçiler tarafından artık bu dava açılabilecektir. Ara bulucuya başvurulmadan açılan davalar ise usulden reddedilmektedir.
Bu davada ispat yükü işçi de olup, işçi tarafından fazla çalışma yapıldığının ispatlanması gerekmektedir. Kanun fazla çalışma alacağının her türlü delille ispat edilebileceğini belirtmiştir.
Fazla mesai alacağı veya kıdem tazminatı alacağı gibi teknik bilgi gerektiren davalarda bir iş hukuku avukatı ile çalışılması davanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve hak kaybı yaşanmaması açısından önem arz etmektedir
